چگونه فرش خود را رفو کنیم؟ رفوگری فرش یا همان رفو کردن فرش هنر و مهارتی است که پس از هنر قالی‌بافی ایجاد شده است. عامل ایجاد آن نیز نیازی بوده است که در رابطه با ترمیم و اصلاح انواع آسیب‌دیدگی‌های فرش و قالی به وجود آمده است. طبیعی است که هر فرش و قالی ممکن است در معرض فساد و آسیب‌دیدگی قرار داشته باشد و با گذشت زمان به‌تدریج دچار آسیب‌ها و لطمه‌هایی شود. در نتیجه تا زمانی که استفاده از فرش و قالی در زندگی ما مطرح است هنر و مهارت رفو کردن فرش نیز همچنان به حیات خود ادامه خواهد داد.
در واقع می‌توان گفت هنر رفوگری فرش مکمل هنر فرش‌بافی و قالی‌بافی است.
رفوگری فرش کاری است که معمولا برای انجام آن نیاز به داشتن تجربه و مهارت خاصی وجود دارد.
اشخاصی که اقدام به رفوگری فرش‌های آسیب‌دیده می‌کنند می‌بایست سابقه طولانی در زمینه بافت فرش، رنگرزی، شناخت رنگ‌های فرش و مواد اولیه فرش داشته باشند.
دلایل سایه روشن شدن فرش راببینید:
اهمیت رفوگری فرش
اهمیت هنر ارزشمند رفوگری زمانی بیشتر مشخص می‌شود که فرش گران‌قیمتی بر اثر عواملی همچون پوسیدگی، رطوبت، بیدزدگی، آتش‌سوزی و غیره آسیب ببیند. در چنین شرایطی به‌خوبی در می‌یابیم که چگونه می‌توان از طریق مهارت رفوگری فرش آسیب‌هایی را که فرش به علل گوناگون متحمل گردیده است برطرف نمود و بدین ترتیب تا جایی که امکان دارد فرش را دوباره به حالت اولیه خود برگرداند. نکته قابل توجه این که جایگزین‌کردن یک فرش آسیب‌دیده با فرشی نو هزینه زیادی را بر دوش خانواده‌ها بر جا می‌گذارد. در این شرایط تعویض فرش آسیب‌دیده با یک فرش نو کار مقرون به صرفه‌ای نخواهد بود. از این رو برای این که بتوان در هزینه‌ها صرفه‌جویی کرد می‌توان از روش‌های گوناگونی در رابطه با رفوگری فرش به‌منظور ترمیم و اصلاح بخش‌های آسیب‌دیده آن استفاده نمود.
در این فرصت به‌منظور آگاهی علاقه‌مندان از روش‌های مربوط به رفو‌کردن یک فرش آسیب‌دیده به معرفی وسایل و مواد لازم برای رفو کردن فرش و چند مورد از موارد معمول در زمینه ترمیم و رفوی فرش خواهیم پرداخت. اما قبل از آن جا دارد موضوع مهمی را یادآور شویم و آن این که تعمیر و ترمیم فرش توسط اشخاص ناوارد که مهارت و آگاهی لازم در زمینه رفوگری و رفو‌کردن انواع آسیب‌های وارده بر فرش را ندارند ممکن است لطمات جبران‌ناپذیری را به بافت و ترکیب فرش آسیب‌دیده وارد کند. به همین جهت بسیار حائز اهمیت خواهد بود که رفو کردن فرش با استفاده از دانش تخصصی، تکنولوژی، مهارت و تجربه صورت گیرد.
ابزار و مواد لازم جهت رفوگری فرش
برای رفو‌کردن یک فرش نیاز به وسایل محکمی داریم که بیشتر آن‌ها معمولا در خانه موجود است. می‌توانیم از آن‌ها برای ترمیم و رفوی قسمت‌های آسیب‌دیده فرش استفاده نماییم. البته احتمالا لازم باشد مواد لازم برای رفو کردن فرش را تهیه کنیم. برای این که بتوانیم بهترین نتیجه را در زمینه رفوگری فرش بگیریم بهتر است از نخ، خامه و شیرازه‌ای استفاده کنیم که رفوگران حرفه‌ای از آن‌ها برای رفو کردن استفاده می‌کنند. بعد از آن که وسایل لازم برای رفونمودن فرش را تهیه کردیم با صرف حوصله و دقت می‌توانیم فرش با ارزش خود را به‌خوبی ترمیم کنیم. برای رفو کردن، وسایل زیر مورد نیاز می‌باشد:
وسایل برشی و قیچی
وسایل برش که عبارتند از: چاقو (تیز)، گوه تیز و محکم یا تیغ تیز لبه‌دار برای بریدن فرش یا مرتب‌نمودن لبه‌های ساییده‌شده فرش.
قیچی سبک‌تر هم به‌منظور برش نخ یا خامه یا کوتاه‌نمودن پرز و ریشه استفاده می‌شود.
سوزن
سوزن رفوگری (محکم) که طول تقریبی آن ۵ تا ۷.۵ سانتیمتر باشد یا سوزن قلابدوزی (محکم) با نمره ۳.۵ و یا سوزن خیاطی درشت مثل سوزن جوالدوزی.
گفتنی است سوزن باریک در هنگام رفوگری فرش می‌شکند.
به‌منظور تعویض پرزهای آسیب‌دیده و رفو‌کردن قسمت‌های کچل‌شده فرش نیاز به یک سوزن خمیده مبل خواهیم داشت.
نخ
بهترین نخ برای رفوگری فرش، نخ فرش‌بافی لینن است. چون این نخ از نخ‌های معمولی محکم‌تر است. نخ لینن را می‌توانیم به رنگ‌های مختلفی و در شکل قرقره یا کلاف از فروشگاه‌های فرش‌فروشی یا مبل‌فروشی یا از بخش فروش وسایل هنری در فروشگاه‌های بزرگ تهیه کنیم. چنانچه لازم باشد بخیه‌های رفو را روی فرش بزنیم می‌بایست رنگ نخ را به‌نحوی انتخاب کنیم که با فرش ما همخوانی لازم را داشته باشد. اگر قرار باشد بیشتر بخیه‌ها در قسمت پشت فرش زده شوند نخ قهوه‌ای برای این کار مناسب خواهد بود. در صورتی که موفق به تهیه نخ لنین نشویم یا تنها بخش کوچکی از فرش نیاز به رفو داشته باشد می‌توانیم نخ براق (محکم) یا نخ پنبه‌ای معمولی از نوع ضخیم آن را برای رفو کردن فرش استفاده کنیم.
انگشتانه
برای این که حین رفوگری فرش نوک تیز سوزن رفوگری در انگشتمان فرو نرود می‌بایست حتما در موقع انجام کار از انگشتانه استفاده کنیم.
امکان دارد با توجه به نوع ترمیمی که نیاز برای رفو کردن فرش است به مواد زیر نیاز داشته باشیم.
شیرازه
شیرازه جناغی که پهنای تقریبی آن ۰.۵ سانتیمتر است و رنگی متناسب با فرش دارد بهترین گزینه به‌منظور شیرازه‌دوزی در لبه‌های بی‌محافظ فرش به شمار می‌رود. شیرازه را می‌توان از فرش‌فروشی‌ها یا فروشگاه‌های بزرگ خریداری کرد یا این که به‌صورت آنلاین آن را تهیه نمود. گفتنی است نوار جناغی که در خیاطی مورد استفاده قرار می‌گیرد به‌منظور شیرازه‌دوزی فرش‌ها بیش از اندازه سبک است.
ریشه
ریشه بیشتر فرش‌ها از جنس پنبه است. البته ریشه‌هایی که از جنس پشم یا لینن تهیه شده‌اند نیز در بعضی از فروشگاه‌ها برای رفونمودن فرش موجود است. ریشه را می‌توانیم از فروشگاه فرش یا مبل به‌صورت متری تهیه کنیم یا به‌صورت آنلاین آن را سفارش دهیم تا به‌منظور رفو کردن فرش از آن استفاده کنیم. برای تعیین متراژ مورد نیاز ریشه برای رفو کردن فرش کافی است که دو سر فرش را اندازه‌گیری کنیم و به ازای هر متر از فرش مورد نظر نیم متر ریشه به‌صورت اضافه‌تر بگیریم.
خامه فرش‌بافی
خامه فرش‌بافی در امر رفو کردن فرش بهترین گزینه به‌منظور پر‌کردن نقاط ساییده‌شده و خالی فرش به‌وسیله گره و پرز جدید است. به این دلیل که خامه استحکام بالا و خاصیت ارتجاعی دارد و در برابر ساییدگی نیز مقاومت خوبی از خود نشان می‌دهد. به‌منظور تهیه خامه می‌توانیم به یک فرش‌فروشی مراجعه کنیم یا این که جنس مورد نظر خود را به تولیدکننده فرش سفارش دهیم. چنانچه نتوانیم خامه مورد نظر خود را تهیه کنیم می‌توانیم از کامواهای بافتنی پشمی که زبر باشد و رنگ مناسبی داشته باشد برای رفوگری فرش خود استفاده کنیم.
روکش، وصله و آستر
برخی از تولیدکنندگان برای رفوگری لبه‌های پوسیده‌ی فرش‌ها روکش‌های خاصی را ارائه می‌دهند.
برای آستر و وصله می‌توانیم از مواد محکمی که در منزل داریم استفاده کنیم.
برای مثال تکه‌ای از یک پارچه محکم، ساک خرید، تکه کرباس یا روکش ماشین برای این کار مناسب است.
قلاب
برای جایگزین‌کردن پرزهای ساییده‌شده یا رفو‌کردن، زدگی و اصلاح نخ‌های بیرون‌زده چله از بین پرز فرش نیازمند قلاب قلابدوزی پلاستیکی یا استیل هستیم.
با مطالعه‌ی مطلب زیر می‌توانید دلایل پرز دادن فرش را بیاموزید:
آماده‌سازی قبل از رفو کردن فرش
قبل از رفو کردن فرش می‌بایست فرش را تمیز کنیم. برای انجام این کار می‌توانیم اول روی فرش و سپس قسمت پشت آن را به‌وسیله جارودستی یا جاروبرقی تمیز کنیم. چنانچه فرش قابل شستشو باشد باید آن را با احتیاط بشوییم تا مبادا فرش هنگام شستشو صدمه بیشتری ببیند. بهترین زمان برای رفو کردن یک فرش وقتی است که هم خودمان وقت آزاد داریم و هم بچه‌ها در منزل حضور ندارند.
همچنین بهتر است رفوگری فرش زمانی انجام شود که روز روشن و آفتابی باشد تا حین انجام این کار به چشم‌هایمان فشار وارد نشود. اگر قالی یا فرش بزرگتر از آن باشد که بتوان آن را بر روی میز قرار داد می‌توانیم روی چهارپایه‌ای کوتاه و یا یک جعبه که بر روی آن کوسن گذاشته‌ایم بنشینیم و برای این که کمرمان درد نگیرد به دیوار تکیه بدهیم. زمانی که موقعیت راحت را یافتیم می‌توانیم فرش را بر روی پایمان بگذاریم. همچنین می‌توان جعبه‌ای کوچک را زیر فرش گذاشت تا از این طریق بالا بیاید و بتوانیم آسان‌تر قسمت آسیب‌دیده آن را ترمیم نماییم.
نحوه رفو کردن فرش در رابطه با لبه‌های ساییده
به‌منظور رفو کردن فرش در رابطه با لبه‌های ساییده‌شده، حاشیه‌ها و ریشه پوسیده و مواردی نظیر این‌ها می‌بایست شیرازه‌دوزی و یا پرداخت ریشه فرش انجام شود. گفتنی است نخستین کار در هر روش از روش‌های مربوط به رفوگری فرش این است که قسمت‌های ساییده‌شده یا پوسیده را جدا کنیم. این کار را می‌بایست از عمیق‌ترین قسمت آسیب‌دیدگی آغار کنیم.
قسمت آسیب‌دیده را با استفاده از قیچی پشم‌چینی، چاقو و غیره از پشت فرش می‌بریم. تکه‌های قابل استفاده را نگه می‌داریم زیرا امکان دارد برای رفو کردن به وجود آن‌ها نیاز پیدا کنیم. چنانچه شدت ساییدگی لبه‌های فرش زیاد باشد یا قصد آن را داشته باشیم که لبه‌ها را تقویت کنیم تا از این طریق پرداخت محکم‌تری انجام دهیم می‌بایست در ابتدا لبه فرش را بپوشانیم و سپس شیرازه را بدوزیم یا ریشه‌ها را وصل کنیم.
اگر فقط در هر دفعه تکه کوچکی از لبه ساییده‌شده را بر می‌داریم و همانگونه که پیش می‌رویم ریشه یا شیرازه را می‌دوزیم، می‌توانیم به‌منظور صرفه‌جویی در زمان از پوشاندن لبه‌های فرش صرف نظر نماییم. در هر صورت بهتر است سعی کنیم حتی الامکان کمترین مقدار از لبه‌های فرش را ببریم.
نحوه رفو کردن فرش در رابطه با حاشیه‌های پوسیده
برای رفوی فرش در رابطه با حاشیه‌های پوسیده آن می‌بایست در ابتدا حاشیه‌های ساییده‌شده را ببریم، لبه فرش را بپوشانیم و شیرازه‌ای را که رنگ آن با بدنه فرش تناسب دارد بر روی لبه آن بدوزیم. می‌بایست روی شیرازه را به‌نحوی بر روی فرش بگذاریم که لبه شیرازه فرش با فاصله ۰.۵ سانتیمتری از لبه فرشمان قرار بگیرد. حدودا ۲.۵ سانتیمتر از شیرازه فرش را از هر سر فرشمان پشت فرش بر می‌گردانیم. سپس شیرازه را با استفاده از سوزن رفوگری بزرگ و نخ فرش‌بافی با زدن چندین بخیه کوتاه به فرشمان می‌دوزیم.
هر از گاهی نیز باید کوک زیگزاگ بزنیم. ردیف بخیه‌ها را با فاصله ۲.۵ سانتیمتری از لبه شیرازه می‌زنیم. سپس به مقدار ۲۸۹ سانتیمتر از شیرازه فرش را در هر سر فرش به سمت زیر بر می‌گردانیم و به شکل اریب تا می‌زنیم. در مرحله بعد شیرازه فرش را بر روی لبه پشتی فرشمان تا می‌زنیم. انتهای شیرازه را می‌بایست به‌نحوی به قسمت پشت فرش بدوزیم که تنها حدود ۰.۵ سانتیمتر از شیرازه را بگیریم.
نحوه رفو کردن فرش در رابطه با پارگی
چنانچه پارگی فرش پوسیدگی چندانی نداشته باشد می‌توانیم برای ترمیم‌کردن فرش لبه‌های پارگی آن را به هم بدوزیم. برای انجام این کار می‌بایست پارگی فرشمان را از قسمت زیر با استفاده از سوزن رفوگری بزرگ و نخ فرش‌بافی به شکل پس‌و‌پیش بدوزیم. باید دقت داشته باشیم که سر آزاد نخ بعد از تمام‌شدن دوخت، در قسمت پشت فرشمان باقی بماند و در آخر کار سر نخمان را به بلندی ۱.۵ سانتیمتر ببریم. سپس می‌بایست دستمان را بر روی ناحیه‌ای که دوخته شده است بکشیم تا صاف شود و حالت برآمده نداشته باشد. در مرحله آخر تکه نواری از شیرازه را از قسمت پشت بر روی ناحیه ترمیم‌یافته می‌دوزیم.
نحوه رفو کردن فرش در رابطه با پوسیدگی لبه‌های فرش
در صورتی که ساییدگی و جداشدگی فرش را به محض مشاهده آن ترمیم کنیم دوختن روکش بر روی حاشیه قدیمی فرشمان به‌منظور تقویت‌نمودن لبه‌های آن کفایت خواهد کرد. اما اگر قسمت ساییده را به حال خودش رها کنیم تا آن که ساییدگی لبه‌های فرش به قسمت چله برسد و تار و پود فرش معلوم شود و گره‌ها یا پرز فرش درآید می‌بایست قسمتی از قلابدوزی فرش را ببریم و لبه‌ها را با استفاده از حاشیه و یا روکش جدید مجددا پرداخت کنیم. چنانچه چند بخش کوچک از فرشمان شکسته و ساییده شده باشد آستر‌کردن تمام فرش مناسب‌ترین روش ترمیم برای آن خواهد بود. بعد از آن می‌توانیم قسمت‌های ضعیف فرش را با استفاده از مواد محکم ترمیم و رفو نماییم.
نحوه رفو کردن فرش در رابطه با سوختگی
گاهی پیش می‌آید که فرش بر اثر بی‌دقتی و بی‌توجهی در رابطه با گذاشتن ظروف داغ غذا بر روی آن دچار سوختگی می‌شود. در این شرایط یک روش برای ترمیم‌کردن چنین آسیبی توصیه می‌شود و آن این است که چنانچه سوختگی فرش در این حد باشد که پرزهای آن به حالت خوابیده درآمده باشد برای رفو کردن فرش می‌توانیم تکه یخی را روی پرزهای فرش بگذاریم تا دوباره به حالت اول خود برگردند. بعد از انجام این کار و برای این که نتیجه بهتری در رفو کردن فرش به دست بیاوریم می‌توانیم سطح فرشمان را برس بکشیم.
نحوه رفو کردن فرش در رابطه با سوختگی فرش ماشینی
برای رفوگری فرش ماشینی در قسمت‌هایی از آن که به‌صورت عمیق‌تر سوخته‌اند می‌بایست قسمت‌های سوخته را با استفاده از یک کاتر یا قیچی باریک از فرش جدا نماییم. در مرحله بعد باید از قسمت‌های سالم فرشمان مقداری پرز که با قسمت‌های سوخته همرنگ است انتخاب نماییم و با کمک چسب آن را به نقاط سوخته متصل کنیم.
نحوه رفو کردن فرش در رابطه با سوختگی سیگار
اگر فرش بر اثر افتادن سیگار بر روی آن دچار سوختگی شده باشد برای ترمیم قسمت سوخته و آسیب‌دیده‌ی آن ابتدا می‌بایست بر روی قسمت سوختگی سمباده بکشیم و سپس اضافات آن را با استفاده از جاروبرقی پاک کنیم. در مرحله بعدی از کار رفوگری فرش می‌بایست با کمک قیچی مخصوص ابرو بخش‌های جداشدنی را ببریم و جدا کنیم. اگر در این مرحله از رفو کردن هنوز اثر سوختگی بر روی فرش باقی باشد می‌توانیم با استفاده از محلولی که آب‌اکسیژنه یک قسمت و آب ده قسمت آن را تشکیل می‌دهد و با کمک تکه‌ای پارچه روی قسمت سوخته فرش بکشیم تا رنگ سوختگی از بین برود. در آخر کار نیز باید قسمت سوخته فرش را به‌خوبی بشوییم و خشک نماییم.
نحوه رفو کردن فرش در رابطه با سوختگی با زغال
به‌منظور رفونمودن فرش در رابطه با سوختگی آن که بر اثر زغال ایجاد شده باشد می‌بایست بعد از کوتاه‌نمودن پرزهای سوخته فرش محل سوختگی را با استفاده از شامپو فرش بپوشانیم و سپس اجازه دهیم که خشک شود. بعد از خشک‌کردن باید سطح رویی فرش را جاروبرقی بکشیم. در صورتی که لکه سوختگی هنوز بر روی فرش باقی مانده باشد می‌توانیم برای رفو کردن فرش از محلول رنگ‌بر ضعیف به‌منظور پاک‌کردن اثر سوختگی استفاده نماییم. بعد از استفاده از محلول رنگ بر باید فرش را بشوییم و خشک کنیم.
برای این که قسمتی از فرش که آن را شسته‌ایم زودتر خشک شود می‌توانیم وسیله قطوری را در قسمت زیرین آن بگذاریم تا بر اثر جریان‌یافتن هوا در آن قسمت روند خشک‌شدن فرش سریع‌تر اتفاق بیفتد. نکته‌ای که باید توجه کافی به آن معطوف گردد این است که هرگز نباید از صابون برای شستن فرش استفاده نمود و همچنین نباید فرش را بیش از حد خیس کرد. نکته دیگر این که برای رفو کردن فرش در رابطه با سوختگی‌های عمیقی که ممکن است برای آن پیش بیاید باید فرش را به مراکز قالی‌شویی بسپاریم.
نحوه رفو کردن فرش در رابطه با سوختگی با اتو
اگر شدت سوختگی فرش با اتو ضعیف باشد و تنها در این حد باشد که رنگ فرش زرد شده باشد می‌توانیم با استفاده از یک پیاز به رفونمودن فرشمان بپردازیم. برای انجام این کار می‌بایست یک عدد پیاز را به ۲ قسمت تقسیم کنیم و سپس آن را بر روی سوختگی فرش قرار دهیم. در مرحله بعدی کار باید قسمت سوخته فرش را بشوییم و خشک کنیم تا بدین ترتیب لکه‌ای که بر اثر سوختگی با اتو ایجاد شده است از بین برود.
