به گزارش ایسنا، مهدی گلشنی استاد دانشگاه صنعتی شریف، عضو سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو پیوسته فرهنگستان علوم در گفت‌وگویی به موضوع مهم ضمانت اجرای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت پرداخت و گفت: تضمین اجرای درست سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت رعایت شایسته‌سالاری در انتصابات در همه سطوح مدیریتی در نهادها و دستگاه‌های اجرایی است.
مشروح این گفت‌وگو بدین شرح است:
با توجه به اینکه بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران در شعار «جمهوری اسلامی» از نظر تقدم و تأخر، جمهوری را بر اسلامی مقدم می‌دانستند چرا در نامگذاری اسم مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اسلامی بر ایرانی مقدم نوشته شده است. آیا دوگانه‌ای در این زمینه وجود دارد یا اسلام و ایران به عنوان ظرف و مظروف ملاک بوده است؟
ایران، کشوری اسلامی است و طبعا فرهنگ اسلامی بر کشورمان حاکم است به بیان روشن‌تر این فرهنگ است که تکلیف همه چیز را روشن می‌کند. فرهنگ نقش تعیین کننده و تاثیرگذاری در حال و آینده کشور دارد. قوت و ضعف و استقلال و وابستگی کشورها ریشه در فرهنگ آنها دارد.
اسلامی ایرانی یا ایرانی اسلامی، تفاوت در چیست؟
برخی با دوگانه اسلامی ایرانی احساس انس و نزدیکی می‌کنند و گروهی دیگر با ایرانی اسلامی احساس قرابت و نزدیکی دارند ، اما نباید فراموش کرد که با توجه به نقش اساسی و بسیار مهم فرهنگ در جامعه، حواس‌مان باشد که فرهنگ اسلامی بر جامعه ایران حاکم است.
در هر عصری مجموعه‌ای از اصول کلی بر آن عصر حاکم است که بنده اسم آن مجموعه را «فرهنگ» می‌گذارم. این فرهنگ بر سرنوشت مجموعه انسان‌هایی که در زیست‌بوم جوامع زندگی می‌کنند نقش تعیین کننده‌ای دارد چرا که فرهنگ «جهان‌بینی» حاکم بر محدوده زیست‌بوم را مشخص می‌کند که اهمیت بسیار زیادی در همه امور شهروندان دارد.
مدت‌های مدیدی است که در جوامع اروپایی و در عرصه‌های علمی، سکولاریزم حاکم است و در این جوامع و عرصه‌ها، دین نقش تعیین کننده‌ای ندارد به بیان دیگر در این جوامع این سکولاریزم است که تکلیف همه مسائل را در این کشورها روشن می‌کند. فرهنگ، کلیتی است که تکلیف افراد، کشورها و سیاست‌ها را تعیین می‌کند.
آینده هر کشوری بستگی به فرهنگ آن کشور دارد. ژاپن و چین جزو کشورهایی بودند که در ابتدای قرن بیستم در شمار کشورهای مرده بودند، اما هر دو کشور به این فکر افتادند که تفکر حاکم بر اداره این کشورها، ریشه و عامل وضعیت جاری‌شان است، به همین دلیل تصمیم گرفتند با اتکا به منابع خدادادی و انسانی داخلی شروع به رشد و ارتقاء کنند. همین شد که روحیه اعتماد به نفس و عزت نفس سیاستمداران و شهروندان ژاپنی و چینی رفته رفته احیا شد.
در ایران اسلامی خودمان نیز قطعا می‌توان با اتکاء به فرهنگ اصیل دینی و ملی‌مان به رشدی مطلوب در همه عرصه‌ها به خصوص عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی برسیم.
فرهنگ چیزی نیست که سیاستمداران و افراد عامی جامعه نتوانند آن را درک کنند. پس فرهنگ، هم تکلیف سیاستمداران و هم فرهنگ عموم مردم جامعه را روشن می‌کند.
ماهیت سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چیست؟ آیا سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، یک کلان‌نظریه یا یک سند راهبردی و یا صرفاً یک گفتمان فراگیر اجتماعی است؟
سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مجموعه‌ای از موارد مورد اشاره است. این سند هم راهکار، نشان می‌دهد و هم گُم گشته امروز ایران را گوشزد می‌کند. با مسئله سهل و ممتنع روبرو هستیم ، اما اگر این مسئله به درستی تبیین شود، مخاطبان آن خواهند فهمید و به درستی درک خواهند کرد.
به عقیده بنده هم حس ملیت و هم حس اسلامیت در جامعه امروز ایران، مرده است و شاید یکی از مهمترین دلایل آن گرایش جوانان در مدارس و دانشگاهها به فرهنگ غرب باشد. این مسئله نشاندهنده دگرگونی فرهنگی جامعه ایرانی در عصر حاضر است و این در حالی است که حکومت به گونه دیگری فکر و عمل می‌کند.
به عنوان نمونه در قرون چهارم و پنجم هجری تفکر اشعری‌گری بر جامعه اسلامی حاکم شد. این تفکر علم و فلسفه را کنار گذاشت و فقط و فقط بر فقه تکیه کرد. در آن دو قرن، جامعه اسلامی به شدت دچار عقب‌گرد شد. بسیار مهم و حیاتی است که حاکمیت چه چیزی را به عنوان اولویت در نظر می‌گیرد تا دارای بیشترین نفع فرهنگی و اقتصادی و علمی برای جامعه باشد.
معتقدم سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت باید با رصد چالش‌های واقعیِ فرهنگی، خواسته‌ها و نیازهای امروز و فردای جامعه و جوانان را درک کند و به رفتارها و سیاست‌های ایده‌آلیستیِ صرف پایان دهد. به نظر بنده بر جامعه سیاسی و فرهنگی امروز ایران، مجموعه‌ای از مسائل ضد و نقیض که ربطی به فرهنگ اسلامی ایرانی ندارد، حاکم است. نماز و روزه و سایر واجبات دینی انجام می‌شود، اما در عین حال برای نیازهای روانی، اقتصادی و فرهنگی طرح و برنامه و از آن مهمتر عزم و اراده‌ای ندارد.
الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در ایران باید همان اثری را داشته باشد که ژاپن و چین در ابتدای قرن بیستم داشتند. همانطور که این دو کشور با تکیه بر استقلال داخلی به پیشرفت واقعی در همه عرصه‌ها رسیدند، سند الگو هم باید کاری کند که ایران اسلامی به جایگاه رفیع در شان خودش برسد.
سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت احیای فرهنگ ایرانی اسلامی را باید از دبستان‌ها، دبیرستان‌ها، دانشگاهها، رسانه‌ها و جامعه شروع کند.
نسبت سند الگوی پیشرفت با تمدن نوین اسلامی چیست؟
تمدن نوین اسلامی یعنی جهان اسلام به خودش متکی باشد و بتواند بدون وابستگی به غرب خود را اداره کند، تا بتواند به راحتی در برابر زورگویی‌های دولت های استعماری بایستد.
سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت باید کاری کند که جامعه نوین ایران با اتکاء به نوآوری‌های علمی، دست نیازش به غرب و شرق را کوتاه کند و اجازه ندهد که حکومت‌های استبدادی با تحریم‌های اقتصادی، ما را بی‌چاره کنند.
«پیشرفت» در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، چه تفاوتی با مفهوم بدیلی مثل توسعه دارد؟
دست‌اندرکاران مرکز الگو در نامگذاری نام مرکز الگوی اسلامی‌ایرانی پیشرفت، به جای واژه توسعه از واژه پیشرفت استفاده کردند، چون توسعه در غرب صرفا در امور مادی اتفاق می‌افتد، به همین دلیل با انتخاب واژه پیشرفت خواستند بین رشد و ارتقای مادی در غرب و رشد و ارتقای مادی و معنوی در ایران تفاوت قائل شوند. در ایران صرفا رفاه مادی مطرح نیست بلکه رفاه مادی در کنار رشد معنوی و اخلاقی اهمیت دارد.
هدف سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در راستای دگرگونی در مقدمات است، در حالی که قبل از آن باید فکری برای تغییر تفکرات، رویکردها و رفتارها کند.
در شورای عالی انقلاب فرهنگی ایراد مهمی را مطرح کردم و آن، فقدان رصد جامعه برای درک تفکری است که بر آن حاکم است. در گزارشی که چندی قبل خبرنگار آمریکایی سی‌ان‌ان در توصیفش از سفر به تهران منتشر کرد، نوشت: «تهران، آمریکایی‌ترین شهری است که تاکنون دیده‌ام.»
جامعه امروز ایران در ظاهر دین‌دار است، اما در بطن و حقیقت خود چیز دیگری را زندگی می‌کند و سند الگوی اسلامی‌ایرانی پیشرفت باید بتواند بدون تعصب یا چشم‌پوشی، دلایل چنین پدیده‌ای را شناسایی و برای برون‌رفت از آن راه‌حل بدهد.
نسبت سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و سند الگوی توسعۀ پایدار چیست؟
به نظر بنده هر دو، یکی است. چرا؟ سند الگوی توسعه پایدار در پی جلوگیری از فساد و فروپاشی پس از توسعه کشورهاست. وضعیت مسلمانان در اسپانیا را در نظر بگیرید. مسیحیان در مقطعی از تاریخ اروپا به نحوی برنامه‌ریزی کردند که مسلمانان اسپانیایی به عیش و نوش پرداختند و همین مسئله باعث شکست مسلمانان در اسپانیا و ناتوانی از فتح اروپا شد.
البته به نظر بنده تمدن غرب، تمدن پایداری نیست. بزوز برخی رفتارها ، به خصوص در دوران همه‌گیری کرونا در غرب، مثلا دزدیدن واکسن و زدن به یک نفر و بی‌عدالتی‌های اجتماعی و اقتصادی نشان دهنده ناپایداری فرهنگ غرب است. این مدل حکومت‌داری به اذعان برخی متفکران غربی در نهایت موجب شورش طبقه فرودست می‌شود.
نگرش حاکم بر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت باید به نحوی طراحی و به اجرا درآید که بلایی که در قرون چهارم و پنجم بر سر جامعه اسلام آمد، دوباره تکرار نشود. تفکر اشعری بلایی بر سر جهان اسلام آورد که شما اثری از علم و فلسفه به خصوص از قرن ششم و هفتم به این سو در جامعه اسلامی نمی‌بینید. چنین تفکری موجب ناپایداری فرهنگ و تمدن شد. اما خاستگاه علم و فلسفه در ایران آن روزگار همچنان وجود داشت ، چرا که گرفتار فقه بسته اشعری‌مزاج‌ها نشده بود.
نظام حاکمیت یا حکمرانی اسلامی در سند الگو چگونه تصویر شده است؟
تا مادامی که پیش مقدمه اجرای سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از جمله تغییر تفکرات، رویکردها و رفتارها تحقق نیابد نمی‌توان انتظار داشت هیچ یک از مفاهیم مندرج در سند از جمله خوداتکایی، فهم و رفع نیازهای روز جامعه و سطح بالای علم و خودکفایی آنطور که باید و شاید، محقق شود مگر مقدمات، بسترها و پیش‌نیازهای رسیدن به آن اهداف نیز طراحی و مهندسی شود.
همانطور که برای حل مسائل در فیزیک و ریاضیات به شرایط حل مسئله توجه ویژه می‌شود در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نیز باید به طریق اولی سنجید که جامعه شرایط و آمادگی رسیدن به اهداف و پیاده کردن مفاهیم مندرج در سند الگو را دارد؟ باید مواظب بود که به سند حیاط طیبه که در شورای عالی انقلاب فرهنگی در جریان بود، دچار نشود. از مدارس و دانشگاهها بگیرید تا سایر سطوح اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور.
قطعا سند الگوی اسلامی‌ایرانی پیشرفت با رصد کامل، همه جانبه و واقع‌بینانه از جامعه می‌تواند در جهت اصلاح روندها و رویه‌های معیوب جاری بسترسازی کند.
فلسفه وجودی، ضرورت یا عدم ضرورت تهیه سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت خصوصا در آغاز دهۀ پنجم انقلاب اسلامی چیست؟
علت اصلی، فقدان پیشرفت واقعی است. شرط تسلط نیافتن کفار و مشرکان بر مسلمانان، همانطور که در آیه ۱۳۹ سوره مبارکه آل‌عمران که می‌فرماید: «سست نشوید و غمگین نگردید. شما برترید اگر ایمان داشته باشید» تعیین شده است. باید در این جهت که به نظر بنده زمینه و مقدمه اجرای سند الگوست، اقدامات اساسی انجام شود. توجه به این مهم را در آخرین نشست شورای عالی انقلاب فرهنگی که با حضور رییس‌جمهور برگزار شد و بنده هم در آن حضور داشتم مطرح کردم.
با توجه به انبوه اسناد راهبردی و سیاستی فراوان موجود در کشور، چه ضرورتی برای ارائه سندی دیگر مانند سند الگو وجود داشت؟
سند الگوی پیشرفت هشداری است نسبت به کارهایی که باید انجام می‌شد و نشد و بسیار به موقع نوشته شد. به قول مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی (اعلی الله مقامه) در 40 سال گذشته کارهای زیادی باید انجام می‌شد که نشد. اگر بخواهیم به نتایج خوب برسیم، باید در سطح کشور مقدمات پیاده شدن این سند به درستی فراهم شود. باید تفکر بدنه دستگاهها و سازمان‌های دولتی و حکومتی تغییر کند. باید کاری کرد که قرآن از حاشیه به بطن زندگی مسؤولان و مردم وارد شود. متاسفانه در حال حاضر قرآن حتی در خانواده‌های به ظاهر مذهبی، ارج و قرب ندارد.
ضمانت اجرای سند الگو چیست؟ چه اقداماتی پیش‌بینی شده تا سند الگو به سرنوشت دیگر اسناد برنامه‌ای کشور دچار نشود؟
شایسته‌سالاری در انتصابات پاشنه‌آشیل وضعیت جاری کشور است. متاسفانه طی پنج دهه گذشته انتصابات فراوانی انجام شد که تهی از شایسته‌سالاری بود و اصلا یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های گریبان‌گیر کشور همین مسئله است در حالی که نخبگان و اساتید بسیاری خانه‌نشین شدند و به جای آنان افراد درجه سه و چهار در پست‌های مدیریتی منصوب شدند.
تضمین اجرای سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت رعایت شایسته‌سالاری در انتصاب ها در همه سطوح مدیریتی در نهادها و دستگاه‌های اجرایی است.
به نظر بنده غرب با کاشتن عوامل خودش در سطوح مختلف مدیریتی در دستگاه‌های اجرایی، مانع از به کارگیری نخبگان درجه یک و سطح بالا در دستگاهها اجرایی می‌شود. رفاقت‌بازی‌ها و کنار گذاشتن نخبگان و صاحب‌نظران در دوره پهلوی و قاجار ،یک رویه بود. آمریکایی‌ها و روس‌ها با گذاشتن عوامل خود در دربار و دستگاه‌های اجرایی کشور اجازه نمی‌دادند افراد شایسته، منتقد و صاحب‌نظر سکان هدایت دستگاهها را بر عهده بگیرند، مسئله‌ای که متاسفانه همچنان قابل رصد و دنبال کردن است. مدیران عالی باید ظرفیت انتقاد، تضارب آرا و مباحث علمی داشته باشند. در بستر چنین رویه‌ای، رشد و پیشرفت حاصل می‌شود.
جایگاه مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در ساختار مدیریتی کشور کجا است و چه الزاماتی نیاز است تا این مرکز بتواند نقش بازوی نظارتی قدرتمند را ایفا کند؟
وضعیت فرهنگی کشور و تفکر حاکم بر مدارس، دانشگاهها و جامعه باید رصد شود، سپس مقدمات رفع چالش ها شناسایی شود. برای فهمیدن این چالش بنیادین و اساسی، نیاز به داشتن مدرک دکتری نیست. مدیران عالی باید ظرفیت انتقاد، تضارب آرا و مباحث علمی داشته باشند. در بستر چنین رویه‌ای، رشد و پیشرفت حاصل می‌شود.
0123 قالیشویی محدوده بخارست ۸۸۲۱۶۰۷۵
